Carska crkva na Venčacu je svedočanstvo o naglo prekinutom usponu Dušanove Srbije, zaključak je arheologa Narodnog muzeja u Aranđelovcu i sa Filozofskog fakulteta u Beogradu, posle ove sezone iskopavanja na lokalitetu Dvorine.
Ona je potvrdila da je ovde u 14. veku, u vrlo kratkom roku, sagrađen hram u srpsko-vizantijskom stilu, koji je veličinom prevazilazio Gračanicu. Stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture kažu da su hram ukrasili veliki majstori ravni umetnicima iz Dušanove zadužbine Sveti arhangeli kraj Prizrena.
Bez odgovora je ostalo „samo“ ključno pitanje: zbog čega je Dušanova zadužbina ostala nedovršena i trajno napuštena, iako je srpska vlastela docnije u blizini gradila zadužbinske crkve.
– Ovako monumentalno zdanje može da bude samo vladarska zadužbina, a nalazi upućuju na cara Dušana – kaže Vladan Milivojević, arheolog i kustos aranđelovačkog muzeja. – Njen naos je bio oslikan, ali ne i priprata, što govori da su zbog nečega radovi prekinuti, najverovatnije zbog ugarskih upada posle Dušanove smrti. Zagonetka je zašto kasnije ovaj monumentalni hram nije dovršen, iako je ovaj prostor pripadao srpskoj despotovini, a i Lazarevići i Brankovići želeli su da baštine tradiciju svetorodne loze Nemanjića.
Iako se u crkvi na Dvorinama nije bogoslužilo, sve vreme od 14. do sredine 19. veka, ljudi su sahranjivani u njoj, oko nje i posle rušenja u tursko vreme, nad ostacima hrama. To znači da je ovaj prostor sve vreme poštovan kao sveto tlo, čak i kada se ostaci crkve nisu ni videli.
Arheolozi su tokom ovogodišnje sezone iskopavanja došli do najnižeg srednjovekovnog sloja sahrana u crkvi i otkrili da su tada strogo poštovana staleška pravila: u naosu je sahranjivana vlastela, a u priprati niži staleži. U najnižim slojevima temelja monumentalne građevine našli su jedine dokaze o raskošnoj arhitekturi. Svi viši slojevi građevine su u vreme osmanske okupacije srušeni i opljačkani, od savršeno preciznih blokova tesanika i uglačanih mermernih ploča, do običnog kamena za ispunu zidova.
– Ono u šta smo sada sigurni jeste da su razgrađivanje i pljačka crkve izvedeno planski, u vrlo kratkom roku, kao prilikom turskog uništavanja Dušanove zadužbine Sveti arhangeli kraj Prizrena, od čijeg je materijala napravljena Sinan-pašina džamija – kaže docent dr Dejan Radičević sa Filozofskog fakulteta u Beogradu.
– Nemamo odgovor na pitanje gde je taj luksuzni i masivan građevinski materijal završio, jer nema nijedne monumentalne građevine u blizini. To je još jedna tajna Dvorina, čije istraživanje malo-pomalo otkriva istorijsku priču koja nije zapisana. Ona govori o Dušanovim naporima da proširi Srbiju na sever i povrati Beograd, kojim su vladali njegovi preci, kraljevi Milutin i Dragutin. Smisao gradnje hrama na Dvorinama, čija je arhitektura specifična za mnogo južnije delove carstva, jeste označavanje „duhovne granice“ države na severu. Pošto je tada postojala Beogradska mitropolija, iako Beograd nije bio u srpskim rukama, moguće je da je bilo sedište mitropolita.
Izvor: Boris Subašić, Novosti
