“Zenica oka moga, gnezdo je lepoti tvojoj” urezao je neznani arapski putnik preko fresaka Bogorodice Ljeviške, opijen njenom lepotom! Taj posetilac nije ni slutio da bi iko na takvu lepotu ikada mogao dići ruku i spaliti je.
Bogorodica Ljeviška nastala je još u IX veku u Prizrenu na Kosovu kao trobrodna bazilika sa pripratom i drvenom krovnom konstrukcijom
Prvi put obnovljena je u XIII veku, kada je u nju smešteno sedište vladike Prizrenskog, a pod ktitorstvom kralja Milutina Nemanjića.
Milutinovi arhitekti su virtuozno, ubacivanjem dva reda stubaca u prostor trobrodnog naosa stvorili građevinu u obliku upisanog krsta, ojačali svodove kako bi mogli da ponesu složenu krovnu konstrukciju nad kojom se uzdiže pet kupola, i sagradili neobičnu apsidu poligonalnog oblika. I upravo na apsidi, bogato ukrašenoj nišama, ostavljen je zapis o ktitorskoj aktivnosti kralja Milutina i ime episkopa prizrenskog Save, u čije vreme je kralj preduzeo radove na Ljeviškoj, piše portal Avant Art Magazin.
Za vreme Turaka, Bogorodica Ljeviška bila je pretvorena u džamiju, a freske su pokrivene malterom.
Slikarstvo Bogorodice Ljeviške primer je prelaza sa monumentalnog stila XIII veka, na narativni stil XIV veka. Starijem stilu pripadaju freske izvanredne lepote: Suđenje Hristu, Pričešće apotola, Svadba u Kani, a od istorijskih tu su portret kralja Milutina i velika povorka Nemanjića.
Nov, narativni, stil slikarstva predstavlja mnoštvo malih scena, sa malim figurama, rađenim po ugledu na minijaturno slikarstvo. Na freskama novog stila predstavljene su ilustracije iz Jevanđelja, scena iz romana Varlaam i Joasaf, a jedan ciklus je nastao iz beseda Svetog Jovana.
Posebnu pažnju privlačila je kompozicija Strašnog suda rađena novim stilom, koja je zbog izrade detalja izgledala razbijeno, te se iz vida gubila kao celina. Ono što je posebno bilo interesantno je to što su se u slikanju grešnika i njihovih muka dali uočiti izvesni ironični, komični, a u pojedinim scenama čak i pornografski elementi kao u predstavi mlinara koji je zakidao na meri, a naslikan je nag sa lopatom u stražnjici, navodi se u delu Kulturna istorija Srba.
Crkva Bogorodice Ljeviške osetila je na sebi strašne posledice burne srpske istorije. Prvi put stradala je za vreme Turaka 1445. godine, kada su njene predivne freske prekrečene, a crkva pretvorena u džamiju. Tek 1912.godine, nakon oslobađanja Prizrena od turske vlasti, Bogorodica Ljeviška ponovo je postala hrišćanski hram, a prilikom istraživanja i konzervatorskih radova 1952. godine freske su ponovo otkrivene.
Drugo, još užasnije stradanje, Bogorodica Ljeviška doživela je posle rata na Kosovu marta 2004. godine. Crkva je gađana vatrenim oružjem i spaljena je. Tom prilikom oštećeni su portreti Nemanjića, slikarstvo kule kao i slikarstvo naosa. Od 2006. godine Crkva Bogorodice Ljeviške stavljena je na UNESKO listu svetskog kulturne baštine kao deo srpskih srednjevekovnih spomenika na Kosovu i Metohiji od izuzetnog značaja.
OPANAK
