U Istorijskom muzeju Srbije imate priliku da pogledate postavku “Smtr Karađorđa Petrovića” koja sažima i rasvetljava četiri poslednje godine života srpskog vožda – od kako je izbegao iz Srbije 1813. do povratka u Radovanjski lug i nasline smrti. Na jednom mestu imaćete priliku da vidite i upoznate se sa jednim od najtragičnijih događaja u našoj istoriji.
– Ubistvo Karađorća imalo je ogroman uticaj na društveni život i praktično njime je započeo rat dveju dinastija, koji je trajao do početka 20. veka, ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage – kaže za “Novosti” Vladimir Merenik. – Ovaj događaj izuzetno je važan za razumevanje političke istorije i previranja u Srbiji.
Kako bi se bolje pratilo Karađorđevo kretanje od izgnanstva do pogibije, deo izložbe, koju je dizajnirala Izabela Martinov Tomović, je i interaktivna karta, dok su ličnosti iz njegovog okruženja predstavljene na portretima. Specijalno za ovu priliku uradio ih je u akvarelu Boban Veljković, konzervator Istorijskog muzeja. Od voždovih originalnih predmeta, pred publikom će biti njegov pečatni prsten, dolama, zastava, marama koju je poslao Vujici kao znak da se vratio u Srbiju, ali i lično naoružanje: jatagan belosapac, pištolj kremenjak, raskošno opremljene fišeklije…
Nakon godinu dana od prelaska u Zemun Karađorđe i njegova pratnja dobijaju ruske pasoše.
– U vreme Hadži Prodanove bune, Karađorđe sa porodicom, odnosno, ukupno 749 izgnanika, kreće u Besarabiju, pod zaštitom ruskog dvora i tu, u Hvotinu, dobijaju napuštene turske kuće u koje se useljavaju – nastavlja Merenik.
– Vožd je zato morao dugo da čeka na audijenciju, pri čemu je u samom Petrogradu presedeo sedam meseci. Bio je prilično razočaran, posebno okolnošću da ga je caru predstavio Konstantin Rodofinikin. Ovaj visoki ruski vojno-diplomatski izaslanik, grčkog porekla, tokom Prvog srpskog ustanka došao je u konflikst sa Crnim Đorđem. Početkom 1817. drugi put je primljen kod cara. Bili su to kurtoazni prijemi. Rusi su na njega gledali kao na neku neobičnu ličnost, poluorijentalnu, vođu jedne rebelije…- objašnjava Nebojša Damjanović za Novosti.
Razočaran prijemom u Petrogradu, stupio je u kontakt sa heteristima, pripadnicima tajne, revolicionarne, prevratničke organizacije, ponikle u Odesi, među tamošnjim Grcima, sa ciljem obnove Vizantije. Upravo je uticaj ove organizacije, osnovane po ugledu na slobodne zidare, u koju je stupio u Galati, predgrađu Jašija, zaklinjući se da će raditi na oslobođenju svih balkanskih naroda, bio presudan za njegov fatalni povratak.
– Uticalo je i lažno pismo kuma Vujice Vulićevića, koji je prešao u tabor kneza Miloša, u kojem ga obaveštava da ga narod iščekuje i zaklinje mu se na vernost – kaže Merenik.
Karađorđa je ubio jedan od momaka Vujice Vulićevića, Nikola Novaković.
Zbog Miloševog doušničkog režima, narod je tajno ožalio prvog srpskog vožda.
Za vreme boravka u Rusiji Vožd je zapao u žalosno i melanholično stanje, jer su mu gotovo svi bliski saradnici okrenuli leđa.
Karađorđevo raspoloženje opisao je publicista Nikolaj Ivanovič Turgenjev, rečima: “Njegovo lice je veoma tužno. Teško je gledati takve ljude koji vole svoju otadžbinu, tako kao on, i tako kao on, koji joj je služio u nesreći i u iznanstvu…
– Najvažniji Miloševi agenti, koji su dostavljali podatke o Karađorđevom kretanju bili su mitropolit Leontije Landrović i Petar Dobrnjac – navodi Damnjanović, uz konstataciju da je voždu spočitavano i kako je glavni krivac za propast Prvog ustanka. – Bio je željan iskupljenja i krenuo je u Srbiju.
Heterista Mihailo Leonardos je Karađorđa i njegovog pratioca Nauma Karnera, sa lažnim ispravama i prerušene u bolesnike, dovezao do granice. Kada su prešli Dunav, pešice su obalom došli do Pesače i u selu Brnjica ostavili austrijske kabanice:
– Tu su i prenoćili, pa otišli do Golupca. Odatle su krenuli prema Moravi i kod Orašja tražili kontakt sa Vujicom, koji ih je sačekao i odveo u selo Radovanje, odnosno u Radovanjski lug kod Velike Plane, na imanje Dragića Vujkića – iznosi detalje Merenik. – Smestili su ih u kolibu od prošća. Tada Miloš šalje svoje ljude sa naredbom, a Vujica egzekutora.
Poruku Vujici da vožd mora biti likvidiran po zapovesti kneza Miloša i beogradskog vezira, odnela su tri konjanika – pisar Anta Protić, Toma Vučić Perišić i Pavle Sretenović.
Glava vožda poslata je u Beograd, a sa nje je, kako objašnjavaju autori izložbe, jedan beogradski kasapin skinuo kožu. Ta obrazina, napunjena slamom poslata je u Istanbul, sultanu Mahmudu Drugom. Lobanja, sahranjena u blizini Saborne crkve, spojena je sa telom pokopanim ispod jednog bresta, na mestu pogibije, tek na insistiranje knjeginje Ljubice. Zajedno su sahranjeni u crkvi u Topoli. Vujica je, zbog griže savesti, 1818. podigao crkvu Pokajnicu kod Velike Plane.
– Čovek koji je prihvatio voždovu glavu, a njegovi ljudi ubili iz pušaka Nauma Karnara, tada mladi gospodarev čovek, Toma Vučić Perišić, će posle nekoliko decenija, u vreme vladavine Karađorđevog sina, kneza Aleksandra, biti predsednik odbora za podizanje spomenika Karađorđu, što je karakteristično za našu istoriju – priča Damnjanović. – Spomenik, ipak, neće biti podignut.
Izložba će trajati do septembra 2018.
(Novosti)
