Dan Svetih Sergija i Vakha Srbi priznaju pod nazivom Srđevdan i Sveti Srđ. Srđevdan je danas jedna od manjih slava na prostorima Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i delova Hrvatske. Slava se obeležava 20. oktobra, odnosno 7. po julijanskom kalendaru, sa obaveznim paljenjem slavske sveće i spravljanjem slavskog kolača.
Sergije (lat. Sergius) i Vakh (lat. Bacchus) bili su oficiri pograničnih trupa rimske vojske u Siriji (provinciji Augusta Eufratska, Augusta Euphratensis), na granici prema državi Sasanida u Persiji.
Njihov život pada u vreme reorganizacije Rimskog carstva od strane cara Dioklecijana (vladao od 286. do 305. godine), kao i velikih progona hrišćana na prelazu 3. u 4. veku.
Sergije i Vakh su bili hrišćani, čija je vera otkrivena prilikom polaganja žrtve u hramu boga Jupitera, što su oni bili obavezni da čine kao vojnici.
Sam car Maksimilijan je naredio da im se oduzmu vojnička odela i svi znaci časti, dostojanstva i čina. Potom ih je poslao u izgnanstvo u Aziju svom namesniku Antiohu.
Namesnik je pokušao da ih ubedi da se odreknu Hrista da bi sebe spasli beščašća, muka i smrti, ali oba svetitelja ostali su čvrsti u svojoj veri. Sveti Vakho izdahnuo je pod batinama namesnikovih vojnika, a sveti Sergije odmah potom bio je mučen i posečen u gradu Rosafu u Siriji.
Oba ova mučenika i viteza vere Hristove stradali su oko 303. godine.
Srđevdan je u srednjem veku bio rasprostranjen praznik, sa verovatno znatnim učešćem stanovništva u obeležavanju te krsne slave. Nakon cvetanja ovog kulta u Siriji od 4. do 7. veka, prostor zapadnog Balkana predstavljao je region sa snažnim uporištem kulta Sv. Sergija i Vakha tokom većeg dela srednjeg veka.
Pod carem Justinijanom I (527 – 565), koji je ovim svecima podigao crkvu u Carigradu, kult Sv. Sergija i Vakha raširio se na zapad, naročito na prostoru između Drača i današnjeg Dubrovnika, gde je prema sačuvanim podacima postojalo više od 15 crkava posvećenih ovim svecima.
Odatle se slavljenje Srđevdana širilo u unutrašnjost, tako da je ova slava u srednjovekovnoj Zeti bila jedna od značajnijih.
Danas je kao slava Srđevdan rasprostranjen na područiju Primorija i cele Bosne, gde je značajnije koncentrisan u okolini Vlasenice, Tešnja, Dervente, Dubice, Prijedora i Krupnja. U Šumadijskoj eparhiji Srđevdan slavi oko 250 svečarskih domova.
U okolini Valjeva i Svetog Srđa, kao svog zaštitnika, praznovali obućari, a u Gruži su Srđevdan svetkovali radi srdobolje (dizenterije).
Sveti Srđ se smatra volujskim svecem, pa se toga dana ne uprežu za rad. Prema narodnom kalendaru, Srđevdan se smatra jednim od graničnih dana jna prelazu iz jeseni u zimu. I u meteorološkom smislu Srđevdan je bio važna odrednica. U vreme kad su zime duže trajale i kad je snežni pokrivač već u oktobru pokrivao zemlju, nastala je i narodna izreka:
Sveti Toma- sneg već doma,
Sveti Srđe- sneg sve grđe.
Prema jednoj legendi, prilikom prenosa moštiju Svetog Save iz Trnova, u Mileševu su prenete i mošti Sv. Sergija i Vakha, gde je od ranije postojao kult ovih svetitelja, o čemu svedoče i njihove freske iz najranijeg perioda freskopisa u Mileševi.
Zemljoradnici (ratari) naročito paze da na Srđevdan ne izlaze sa volovima u polja, jer na taj dan ne valja orati. Na ikonama se Sv. Sergije i Vakho predstavljaju u običnim tadašnjim odorama sa krstom i mitrom, kao znakom mučeništva.
Izvor: Srpske slave-čuvari ognjišta; Nevenka Nedeljković; Beograd, 2012.
