Posle pada Prizrena pod vlast Osmanlijskog carstva, u periodu 1455-1459, ova crkva je pretvorena u džamiju i nazvana je Džuma Džamija, a ovaj naziv se i dan danas koristi u narodu. Sa početkom Prvog balkanskog rata 1912. godine, džamija je ponovo pretvorena u crkvu….
Crkva Svete Petke, koja se nalazi u istorijskom jezgru Prizrena, obnovljena je po nalogu kralja Milutina, u periodu 1306-1307. Restauratorske radove predvodili su poznati majstori tog vremena Nikola i Astrapa, koji su crkvu obogatili specifičnim i bogatim arhitektonskim i umetničkim izrazom u kombinaciji vizantijskog i raškog stila.
Unutrašnji zidovi crkve bogati su freskama. Prvi sloj fresaka pripada srednjovekovnom vizantijskom periodu, gde preovladavaju dvoglavi orlovi. Na kasnijim slojevima dominiraju kompozicije sa biblijskim motivima i ličnostima iz dinastije Nemanjića. Naučnici se u pogledu starosti crkve uglavnom slažu da je ova crkva sagrađena na temeljima stare bogomolje.
Pretpostavlja se da su temelji starije ranohrišćanske crkve (5-6. vek), a potom vizantijske bazilike (9. vijek) podignuti na temeljima paganskog hrama (pre naše ere) posvećenog ilirskoj boginji plodnosti i rođenja Prema ili Premta. Nakon obnove crkve od strane kralja Milutina, Srbi su koristili raniji naziv crkve, s tim što su naziv Sveta Premta preobratili u Sveta Petka, dok se naziv Sveta Bogorodica Ljeviška povezuje sa tokom reke Bistrice jer se ova crkva nalazi na njenoj levoj obali.
Posle pada Prizrena pod vlast Osmanlijskog carstva, u periodu 1455-1459, ova crkva je pretvorena u džamiju i nazvana je Džuma Džamija, a ovaj naziv se i dan danas koristi u narodu. Prilikom pretvaranja iz crkve u džamiju pretrpela je određene promene, kada su unutrašnji zidovi omalterisani, zatvoreno je nekoliko prozora, uklonjena apsida, na zvoniku je sagrađen minaret, itd. Sa početkom Prvog balkanskog rata 1912. godine, džamija je ponovo pretvorena u crkvu. Minaret džamije je porušen 05.06.1923. godine. Crkva je 1948. godine stavljena pod zakonsku zaštitu pod brojem 352.
Unutrašnjost crkve Svete Petke u Prizrenu
U periodu od 1950. do 1952. godine izvršena je kompletna restauracija-konzervacija objekta i fresaka. U to vreme sprovedena su i arheološka iskopavanja u objektu i dvorištu. Posle ovih intervencija, objekat je pretvoren u muzej. I u periodu između 1970. i 1980. godine obavljena je restauracija – konzervacija objekta i zidnih fresaka.
Objekat je 2004. godine usled požara pretrpeo oštećenja u unutrašnjem prostoru i na krovu. U periodu od 2005. do 2008. godine izvršena je obnova crkve od strane Komisije za sprovođenje obnove srpskih religioznih pravoslavnih objekata na Kosovu. Ova crkva je jedini spomenik u gradu koji je svrstan na UNESKO-vu listu svjtske baštine u opasnosti.
A evo šta je, 1880. godine, napisao ruski konzul u Prizrenu, Ivan Jastrebov:
Nije teško pretpostaviti da je petokupolna džamija pod nazivom Džuma Džamija bila gradska saborna crkva posvećena Uspenju Bogorodice (u njenoj osnovi je krst). Poturčivši je, Turci joj nadenuše ime Džuma Džamija – saborna džamija, a hrišćani je u prevodu sa turskog, zovu Sveta Petka (džuma na srpskom znači petak – dan na koji se Turci sabiraju u džamiji, te otuda Džuma znači saborna).
Tu crkvu je sagradio kralj Milutin. Iako Bogorodična hrisovulja koja se često pominje u Hrisovulji cara Dušana, ni do sada nije pronađena, ipak hrisovulja dečanskog kralja iz 1326. godine koju sam pronašao i objavio 1881 godine, jasno svedoči o tome da je njegov otac Milutin podigao tu crkvu i da je upravo u toj crkvi bila Prizrenska episkopija.
Po pričanju naroda, ona je bila skroz obložena redovima cigli i sige, u osnovi joj je grčki krst sa pet kupola. Još pričaju da je nad zapadnim dverima bio natpis, a oko prozora crkve da su bili ukrasi izrezbareni u kamenu. Crkva je bila sazidana od pečene cigle. Na severnoj i južnoj kupoli spolja, majstorski je izvedeno ime Sv. Save, jednog od osnivača Prizrenske episkopije.
Da je crkva bila posvećena Uspenju Bogorodice svedoči arhiepiskop Danilo u svom Rodoslovu.
Sudeći, uostalom, po sadržaju u Hrisovulji, moglo bi se zaključiti da je podignuta u ime rođenja Bogorodice, jer se tom hrisovuljom određuje dan panađura, odnosno praznovanje na Dan rođenja Bogorodice.
Pošto su Turci osvojili Prizren (1455), crkva Uspenja Bogorodice ostaje u rukama hrišćana sve do 17. veka, uz sve nevolje ovdašnjih hrišćana u 16. i na početku 17. veka, kada ugnjetavanju od strane Kukli-bega nije bilo kraja, kada je Sinan-paša od tesanog kamena znamenitog manastira Sv. Arhangela sazidao džamiju koja i sada nosi ime Sinanova na opšte vređanje hrišćanskih osećanja.
Sinan-pašina džamija u Prizrenu, sagrađena od kamena porušene crkve Sv. Arhangela
Godine 1625. još vidimo iz natpisa na nekim knjigama iz te crkve koje su se sačuvale u crkvi Sv. Đorđa, da je crkva postojala još 1569. za vreme patrijarha Makarija, kao i za vreme prizrenskog mitropolita Metodija, kako se vidi iz zapisa na „Panigiriku“ Prizrenske mitropoloije; zatim 1619, kako se vidi iz zapisa na „Osmoglasniku“.
Po svoj prilici crkva je opustela i ostavljena je sudbini na volju prilikom opšte bježanije hrišćana pod patrijarhom Čarnojevićem 1737. godine. Tada i druge crkve opsuteše – crkae sv. Nikole i crkva Sv. Spasa. Za šačicu hrišćana koji su ostali u Prizrenu, ostala je crkva Sv. Đorđa.
Crkva Uspenja Bogorodice, bivša saborna crkva Prizrenske episkopije, a zatim mitropolije, dugo je, prema pričanju Turaka, stajala prazna. U nju je često smeštan provijant za tursku vojsku.
Turci, ili bolje reći poturčeni plemići, dugo se nisu usuđivali da od nje naprave džamiju ili zbog predrasuda ili zbog molbi i uticaja njihovih majki i žena.
Sudeći po natpisu na oltarskom udubljenju, sam osvajač Prizrena je od crkve napravio džamiju 1410, ali znajući da ta crkva nije bila u rukama muslimana sve do 17. vijeka, taj natpis ne možemo razumeti drugačije do ako poetsku slobodu.
Izvor: Magazin Sedmica
