Pirotski ili Momčilov grad je zidano vojno utvrđenje podignuto pored reke Nišave na izdvojenoj steni kod uzvišenja Sarlah u današnjem Pirotu. Na mestu današnjeg grada nalazila se kula motrilja koja se pominje u III veku. U XII veku grad se pominje pod imenom Atrubi.
Pod nazivom Pirot prvi put se pominje u XIV veku. Čine ga tri spojene celine: Gornji, Srednji i Donji grad Gornji grad je podignut tokom poslednjih decenija XIV veka, u vreme vladavine kneza Lazara. Prema narodnom predanju, podigao ga je velmoža Momčilo o kojem nema mnogo podataka, osim da je živeo u 14. veku i učestvovao u brojnim vizantijskim građanskim ratovima gde je stekao titulu despota.
Period njegovog despotovanja nije trajao dugo jer je poginuo 1345. godine. Ne postoje pouzdani podaci o tome da li ga je podigao Momčilo ili lično knez Lazar, zbog straha od turske najezde.
Gornji grad je izduženog poligonalnog oblika sa pravougaonim kulama, a u okviru severnog bedema, na vrhu stene podignut je donžon. Lica bedema i kula su od lomljenog pritesanog kamena sa umetnutim ulomcima antičkih opeka. Srednji grad izgrađen je u periodu vladavine despota Stefana Lazarevića. Ima elipsoidni oblik i stepenasto se spušta na podnožje izdvojene stene. Bedemi Srednjeg grada izgrađeni su od lomljenog kamena u nepravilnom slogu, sa jezgrom od trapanca.
Donji grad, koji je izgrađen u ravnici, kao nepravilni pravougaonik imao je tri kapije: Nišku, Stambol i Knjaževačku, a neophodna odbrana ojačana je zidanim vodenim kanalom. U Niškoj kapiji Donjeg grada pronađena je mermerna ploča sa natpisom: „Vojni komandant Rahim-paša obnovi ovaj grad 1804”.
Osmanlije su uspele da osvoje grad, ali ga je 1386. godine povratio vojvoda Dimitrije. Istoričari veruju da je baš taj događaj bio povod za Kosovski boj. Tokom prve polovine XV veka grad se nalazio na prostoru srpsko-osmanlijskih sukoba, tako da se povremeno nalazio u posedu srpskih despota Stefana i Đurđa, nakon čega je trajno priključen Otomanskoj imperiji.
Srpsko srednjovekovno utvrđenje je relativno malih dimenzija i sastojalo se od citadele branjene predutvrđenjem. Kasnije mu je, najverovatnije u XVIII veku, dograđen slabiji bedem sa puškarnicama na prostoru prema reci. Utvrđenje je bilo u vojnoj upotrebi sve do prve polovine XX veka, a danas se ubraja među spomenike kulture od velikog značaja.
rasen.rs
